Mijn vriendin Trees lag op sterven. Ze geloofde in karma en was ervan overtuigd dat zij zelf haar kanker had veroorzaakt. “Laat mij maar sterven, ik weet toch niet hoe te leven” sprak zij bitter. Uiteindelijk verzoende zij zich met haar lot, maar dat de karmagedachte haar daarbij heeft geholpen – nou nee.
Boeddha zei dat theorieën en verklaringen geen waarde hebben als ze je niet helpen vooruit te komen. Dat je niets moet aannemen dat je niet beproefd hebt op hun bevrijdende werking. Dus daarom een kort onderzoekje: is karma een denkwijze die goed doet? Geeft karma een verklaring die je weet te verzoenen met je lot? Helpt het om je leven acceptabel te maken, om het te kunnen verdragen? Helpt het mensen om hun ziekte te verdragen, of hun ongeluk te accepteren?
Karma zegt dat wat je meemaakt in het leven, je lot, veroorzaakt wordt door je eerdere acties, in dit leven of het vorige. Je oogst wat je hebt gezaaid, je vindt op je pad wat je zelf hebt opgeroepen. Het geeft hoop: als ik goed doe, zal ik goed ontmoeten. Het waarschuwt: als ik wind zaai, zal ik storm oogsten. Voorwaar, heel wat bijbelse uitdrukkingen passen in het plaatje van karma.
Karma is ín, het is een aantrekkelijke theorie, die veel mensen aanspreekt. En het gaat ook goed, zolang je vooruit blijft denken en zoekt naar de juiste handelswijze. “Wat niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet” krijgt een waarschuwende kant: “wat je een ander aandoet zal zich als een boemerang tegen je keren”. Dus, is de boodschap, wees uit eigenbelang aardig voor een ander. En ja, als je zachter en mededogend bent naar jezelf en anderen – dan neemt je kwaliteit van leven toe. Dat kun je ervaren, dus tot zover helpt karma.
Maar het kan goed fout gaan als er terug geredeneerd wordt, als het als verklaring wordt ingezet. Waarom ben ik ziek geworden? Kanker, het noodlot: waarom overkomt het mij? Soms lijkt er een verklaring: je hebt gerookt. Maar waarom heeft die andere roker geen kanker gekregen? Er is geen sluitende verklaring van oorzaak en gevolg. Daarom wordt karma gebruikt om psychische verklaringen toe te voegen: “Omdat jij verbitterd bent, heb je kanker gekregen” – in sommige hoeken wordt gegrossierd in dit soort verklaringen. Ronduit hardvochtig vind ik mensen die met ‘karma’ als verklaring in de hand zeggen: “Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten - het is jouw karma”. Wat ze eigenlijk zeggen is dat erg blij zijn dat ze zelf veilig zijn. Hen overkomt het gelukkig niet – en ze beschouwen dat als hun verdienste. Meedogenloos. Nee, zo heeft de karmatheorie geen bevrijdende werking.
Niet te bewijzen en evenmin te falsificeren, die karmatheorie. Omdat het niet is na te trekken geeft karma een sluitende verklaring. Daarom is het een geloof. En als geloof geeft het houvast. Als geloof kan het acceptatie geven – maar ook bitterheid, net hoe je het inzet.
Uiteindelijk is acceptatie van je lot het enige dat rust geeft en ruimte voor kwaliteit van leven. Ooit ergens is karma vast als verklaring ingezet om mensen zich te laten verzoenen met het lot. Maar een beetje kritische westerling gelooft er onvoldoende in om er acceptatie aan te ontlenen. En een beetje spirituele westerling gelooft er weer voldoende in om zichzelf de schuld te geven. Kortom – als verklaring is karma een totalitaire theorie.
Weg dus met karma als verklaringswijze van het heden. Wel zie ik waarde in de blikrichting. Karma maakt je bewust van de gevolgen van je daden. Dat je het goede niet kunt bereiken door kwaad te doen.
Karma als vingerwijzing naar de toekomst helpt je om je over te kunnen geven aan de onzekerheid van het leven, om vertrouwen te houden. Karma wijst ons op de grote gevolgen die kleine daden hebben. Lathouwers noemt het verhaal van het kleine mosterdzaadje dat een enorme plant in zich draagt. Het is de verwachting dat een vlinderslag aan deze kant van de oceaan een orkaan veroorzaakt aan de andere kant. Het vertrouwen dat zo maar een glimlach een omslag kan betekenen in iemands bestaan. Dat vind ik nu weer hoopgevend.
Diana Vernooij
terug naar: start
Dit is de site van Diana Vernooij